Voor de uitwerking van mijn doctoraatsthesis nam ik kennis van een verschenen studie: "De Zingende Neanderthalers", die ik wel boeiend vond.
The Singing Neanderthals: the Origins of Music, Language, Mind and Body, by Steven Mithen. London: Weidenfeld & Nicholson, 2005. [ISBN 0297643177 (WorldCat, Amazon, MareLibri)]
Daaruit bleek dat zang, muziek en dans gebruikt wordt ter ondersteuning en coördinering van menselijke activiteiten. Stel je bvb. een groepje mannen voor die een lier staan te hijsen en dit ondersteunen met een "hei, hup, hei hup". Of bij het zgn. Jammen; iemand heft een thema met een bepaald motief aan, de andere pikt dat op en beantwoord het gezang.Ook lithurgische muziek en gezang en bvb. militaire marsmuziek kan je zo beschouwen.
Het oudst gekende instrument is allicht het Egyptische systrum waarvan aangenomen wordt dat het lithurgisch gebruikt werd bij godsdienstige plechtigheden.
In het Gitaar Handboek van Ralph Denyer staat er op bladzijde 115 een vermelding die mijn bijzondere interesse wegdraagt in het kader en onder de hoofding "Grondbeginselen van de Harmonie": De verdeling in twaalf toontrappen (de basis van ons Westers Systeem) zou volgens sommigen uit oude godsdiensten of uit de astrologie stammen. De ware sleutel tot dit systeem is dan te vinden in geschriften van de Klassieke Griekse Filosofen Pythagoras en Plato, waarvan ik de toepasselijke teksten ten gepaste tijde uit een recent auteursrechterlijk beschermd werk zal aanhalen. Merk daarbij op dat de Klassieken een Zodiak hanteerden met twaalf sterrenbeelden en zeven planeten kenden. Eigenlijk was mijn wil deze materie eindelijk eens te doorgronden de belangrijkste motivering om door te gaan met mijn gitaarstudie ondanks alle moeilijkheden van dien zoals zere vingers. Als vrijzinnige kom je dan vast te stellen dat de kerktoonsoorten zoals die ooit door een Paus Gregorius gedefinieerd werden ook op dit systeem teruggrijpen.
Maar laat ons verder spreken over ons instrument de gitaar. Als je dan zo thuiskomt met een gitaar ben je natuurlijk nog ergens. Je hebt een weergave-instrument maar hoe haal je er muziek uit. In de algemene boekhandel is de spoeling van muziekwerken, laat staan partituren erg dun. In de openbare bibiotheek zal je in de rubriek muziek wel een paar leggers vinden, maar het merendeel van de boeken zijn dan boeken met een biografie en discografie van sterren als Abba, The Beatles, Madonna edm. en onderdelen die betrekking hebben op klassieke muziek. Partituren zijn er nauwelijks. In een grotere provinciale bibliotheek vond ik videolessen "Guitar Fingerpicking Method" van Peter Finlay en Fred Sokolow.
Ook vond ik er enige partituren. Leren stemmen met een stemvork is ondanks de electronische stemkastjes tegenwoordig nog nuttig omdat je ervan leert dat in een klassieke gitaarstemming iedere volgende snaar 5 tonen hoger of lager staat. Met een niet zo getraind gehoor als t mijne knapte de eerste snaar regelmatig. In de gitaarwinkel van Johny in Hasselt vond ik het reeds genoemde Gitaarhandboek van Ralph Denyer en de reeks Dit Songboek zocht ik...! van Frank Rich uitgegeven bij Reba Productions.
In het fonds van De Slegte zat toen ook een werkje;
JANSSENS, Robert, Geschiedenis van de Luit en de Gitaar, Metropolis, Antwerpen, 1980.
Die situeert de aanvang van de gitaarmuziek bij de troubadours uit de 12de eeuw. Interessant vond ik de aanhaling van het Cancion del Emperador, een bewerking van "Mille Regretz" van Josquin des Prés, het lievelingslied van Karel V. Het spelen van de luit is dan een vorstelijke bezigheid die beoefend wordt als amusement en luxe, elitair en hermetisch. Vanaf dan ontstaat ook de gewoonte componisten en muzikanten te vergoeden met royalties.
In de televisie-uitzending van de rijdende rechter van afgelopen week zat een casus van een violiste en een vioolbouwer en werden er drie instrumenten getest, waaronder ook het leeninstrument van het conservatorium. Als men de prijzen van klassieke instrumenten dan beschouwt, komt men tot de conclusie dat muziekbeoefening nog steeds elitair te noemen is.
Of als men bekijkt dat sommige particuliere gitaarspelers toch diep in de buidel durven te tasten om zich wat men een concertgitaar zou kunnen noemen aan te schaffen.
Het werk van Janssens biedt een goed overzicht van gitaarbouwers en van gitaarpartijen in klassieke stukken of specifiek voor gitaar, alsook van befaamde klassieke gitaristen zoals bvb. Carcassi, Carulli, Sors. Er is wel maar 1 partituur in afgebeeld.
In het antiquariaat van de Slegte vond ik toen ook: De mooiste Vlaamse Volksliedjes Verzameld, uitgegeven bij Deltas. Deze liederenbundel met muziekbalken deed me erg denken aan de collectie die mijn broer in de jaren zestig gebruikte toen hij op de Rijksnormaalschool zat en voor onderwijzer ging; ter staan liedjes in zoals Drie Schuin Tamboers, Zeg Kwezelken wilde gij dansen, Daar was laatst een meisje loos, Al die willen t kaperen varen edm.
Als ik het eigen didactische proces overschouw moet ik toegeven dat van het internet gehaalde grepenschrift en akkoordenschema's, tezamen met de videolessen toch wel de belangrijkste van de verzamelde media waren die een voortgang in mijn pedagogisch proces mogelijk maakten. En overigens vond ik die niet in de handel.
Inmiddels nam ik nog kennis van het Gitaarspelen voor dummies in dezelfde reeks, dat thans in de handel ligt, maar toch grotendeels gebaseerd is op dezelfde selectie van stukken als de videolessen.
Waar ik zodoende het verband onderzocht tussen muziek en natuurlijke astronomie enerzijds en populaire deuntjes leerde spelen voor eigen genoegen anderzijds kan je inderdaad spreken van een hobby.
Zoals ik je in het begin opmerkte ben ik academicus die aan een doctoraat werkt in de hoop op promotie. Vanuit die optiek genomen zijn er drie onderdelen uit de muziekwereld, die me vanuit een metajuridisch perspectief interesseren;
* Menselijke Emoties en hun Expressievormen.
Vanuit een Darwinistisch evolutionistisch oogpunt zijn de menselijke emoties terug te brengen tot een beperkt aantal basisemoties. Zo noemt Darwin in zijn "The Expression of the emotions in man and animals" Lijden en Huilen, Klagen en Wanhopen, Nadenken en Pruilen, Schamen en Blozen, Haat en Woede, Walging en Afkeer, Vreugde en Liefde.
Deze emoties gaan gepaard met biologische reflexen en lichaamstaal zoals wenen, lachen, het fronsen van de wenkbrauwen edm. De mens versterkt de uitdrukking van zijn gevoelens. Aangenomen is dat de muzikale uitdrukking in de zin van het uitstoten van samenhangende tonen en klanken voorafgaat aan de verbale expressies. In mijn dissertatie gaat veel aandacht en uitdieping naar het profane reflexmatige vloeken en zweren, zowel als naar de plechtige eed en de lithurgische bezwering.
in de agogiek bestaat er een hele aan het Italiaans ontleende terminologie die aanwijzingen dient te verstreken over de manier waarop het gevoel in een muziekstuk dient tot uiting gebracht te worden zoals Accelerando, Acciaccato, Accrescendo, Allegretto, Allegro enz. en waarin de uitdrukking van menselijke emoties zijn grootste nuancering bereikt.
*Muziek in de publieke en private ruimte
Zoals reeds aangegeven speelt muziek een rol in de religieuze en sociale beleving van de mens en dient ze als dusdanig tot het publiek domein gerekend te worden. Dit gaat dan bvb. op voor publieke vertoningen van lithurgische missen, vaderlandslievende plechtigheden waar de hymnen worden gezongen edm. Er kan bvb. ook gewezen worden op de katoenplukliedjes uit de Amerikaanse negerblues traditie, alsook op de dito gospelsongs en waaraan veel van het hedendaagse repertoire ontleend is. Dat in arbeidsorganisatie wordt teruggegrepen naar de agogische kwaliteiten van muziek kan je bvb. ook afleiden uit de liederen van de Wolga-slepers en andere slavenkoren. Heden ten dage wordt er niet meer actief gezongen op de werkvloer, maar toch wordt de heilzame invloed van muziek erkend. Studies hebben aangetoond dat de werkprestatie met 20% toeneemt als gevolg van de ontspanning die van de muziek uitgaat.
Het samenzingen en musiceren in kleinere, beperkte groepjes lijkt zelfs helemaal teloor te gaan. Samenzang tref je heden ten dage nog aan in massaal bijgewoonde gigs zoals rockconcerten, voetbalwedstrijden en (politieke) zangfeesten.
Anderzijds wordt er in de publieke ruimte zoveel muziek gespeeld dat er sprake is van een muziekterreur. Gedacht moet dan worden aan de muziek die je overal wordt opgedrongen in winkelstraten, shoppingcentra, stationshallen en luchthavens. Voor een straatmuzikant is het in de kerstperiode nauwelijks nog mogelijk om dit te overstemmen.
De vraag die zich stelt is wanneer muziek het louter publiek domein verlaat en het domein van het privaat recht betreedt, t.t.z. wanneer er voor de uitvoering en vertoning ervan dient betaald te worden. Behoort bvb. de muziek die ter gelegenheid van een huwelijk gespeeld wordt tot het openbaar domein, dan wel tot het private domein waarover royalties verschuldigd zijn en kan je een onderscheid maken tussen de muziek die uitgevoerd wordt bij de lithurgische voltrekking in de mis en deze die gespeeld wordt op het huwelijksfeest achteraf
* Compositieleer
Dit is een teruggrijpen naar de vormleer uit de klassieke Academie. Het onderzoek spitst zich daarbij toe naar de constructieregels voor alle menselijke uitdrukkingen, ongeacht of ze van muzikale, verbale of literaire aard zijn. Daarbij denk ik dan aan de versregels voor zang- en dichtkunst, de verplichte onderdelen van een klassiek concert of een heilige mis en de regels inzake topica uit de retoricaleer. Voor wat de juridische inslag van mijn dissertatie betreft gaat de bijzondere aandacht naar die hulpwetenschap van de geschiedenis die diplomatiek genoemd wordt en die de vorm- en constructieregels blootlegt waaraan oorkondes, verdragen en wetten
dienen te voldoen.
Verder aangehaalde werken:
OLING, Bert, WALLISSCH, Heinz, Geïllustreerde Muziekinstrumentenencyclopedie, R&B, Lisse, 2004 (inzonder de inleidende beschouwingen)
VAN ROSSUM, Yvonne, Muziek van A tot Z, Libro, Hoogeveen, 2004
Historische Winkler Prins Encyclopedie, Elsevier, Amsterdam/Brussel, 1952 inzonder het onderdeel Diplomatiek in het compendium tot de encyclopedie
PS Het in het vorig artikel aangehaald nummer van The Cure - Grinding Halt, dateert uit 1979 in de nasleep van de eerste oliecrisis toen er massale (jeugd)werkeloosheid was.
----------------------------
Over de Muziekgeschiedenis,
Eric Verdonck.
